Tembung
widyaswara kadadosan saking tembung widya lan swara. Tembung widya asalipun
saking basa Jawi Kina ingkang tegesipun ilmu, wondene tembung swara tegesipun
uni utawi suwanten. Suwanten ingkang karembag inggih menika suwanten ingkang
tumata lan wonten tegesipun, sanes suwanten
Widyaswara
menika ngrembag babagan (1) suwanten ingkang saged
mbedakaken
wujud lan teges (destingtif), (2) ngrembag lira-lirunipun suwanten
ingkang
boten anjalari owahipun teges (alofon), lan (3) ewahipun vokal (aksara
suwanten)
ing wandanipun tembung jalaran panambang tartamtu (umlaut utawi
modifikasi
vokal).
A.
Destingtif
Suwanten
lan wujud seratanipun beda ingkang anjalari bedanipun teges (arti), ingkang
beda saged vokal (aksara suwanten) utawi konsonan (katut suwanten). Suwanten
ingkang anjalari tembung dados beda wujud lan tegesipun kawastanan fonem
1.
Destingtif Vokal, tuladhanipun :
a.
loro ‘dua’ ≠ lara ‘sakit’
b.
soto ‘jenis makanan’ ≠ sata ‘tembakau’
2.
Destingtif Konsonan, tuladhanipun :
a.
wedi ‘takut’ ≠ wedhi ‘pasir’
b.
bapa ‘bapak’ ≠ bata ‘batu merah’
B.
Alofon
Inggih
menika lira-lirunipun suwanten ingkang tegesipun boten ewah, vokal ingkang
kalebet alofon limrahipun suwanten [i] lan [I] sarta [u] lan [ ]
Tuladha
: 1. [payung] ~ [pay ŋ] [luri ] ~ [lurI ]
payung payung
lurik lurik
2. [kancil]
~ [kancIl] [arit] ~ [arIt]
kancil kancil arit arit
C.
Suwanten
Suwanten
inggih menika ungelipun angin (hawa) ingkang medal saking
paru-paru
lan saking tutuk. Medalipun suwanten saged mawi sarana gorokan,
cethak,
ilat, untu, utawi lambe; malah wonten ingkang boten mawi sarana
menapa-menapa.
Adhedhasar
medalipun suwanten, fonem basa Jawi saged dipunbedakaken
dados
kalih, inggih menika vokal lan konsonan.
1.
Vokal (Aksara Swara)
Vokal
inggih menika suwanten ingkang saged utawi gadhah uni, utawi
suwanten
ingkang mungel jalaran medalipun angin saking paru-paru ingkang
kawedalaken
saking salebetipun tutuk kanthi tanpa pepalang. Vokal basa Jawi
menika
gunggung (cacahipun) wonten 7 (pitu), inggih menika : /a/, / /, /i/, /u/, /e/,
/
ə/, lan /o/, kados ing ngandhap menika :
2.
Konsonan (Katutswara)
Konsonan
menika suwanten ingkang tanpa uni utawi suwanten ingkang
dereng
mungel menawi dereng kasambung/ katambah vokal (aksara suwanten).
Modul
Basa Dhaerah Paramasatra Jawi 17
Konsonan
ing basa Jawi wonten ingkang kagolong suwanten ampang, antep,
suwanten
irung (grana), lan suwanten manda-manda. Ingkang kalebet suwanten
antep,
inggih menika : [b], [dh], [d], [j], saha [g]; ingkang kalebet suwanten irung
(grana,
nasal/sengau), inggih menika [m], [n],[ñ]/ [ny]. [ŋ]/ [ng]. Wondene
ingkang
kalebet suwanten manda-manda (semi vokal) inggih menika [w] saha [y].
Konsonan
utawi aksara katut suwanten adhedhasar jinisipun saged
kaperang
wonten 5 (gangsal) inggih menika suwanten lambe (lathi), untu (waos),
ilat,
cethak, saha suwanten gorokan (tenggorokan).
Konsonan
basa Jawi kados ing ngandhap menika :
D.
Ewah-ewahipun Suwanten
Inggih
menika ewahipun suwanten ing satunggaling tembung, ananging
boten
ngewahi tegesipun tembung. Suwanten saged ewah jalaran :
a) dipuntambah
suwantenipun,
b)
dipunsuda suwantenipun,
c)
suwantenipun dipunpindhahpanggenanipun.
1.
Panambahing Suwanten
Panambahipun
suwanten wonten satunggaling tembung saged dipunbedakaken dados tiga, inggih
menika :
a.
Protetis
Tegesipun
tambahanipun suwanten ing wiwitanipun tembung lan suraosipun boten ewah.
Tuladha
: bu -> ibu
mbok
-> simbok
pak
-> bapak
b.
Epentesis
Inggih
menika tambahipun suwanten wonten satengahing tembung.
Tuladha
: akasa -> angkasa
upama
-> umpama
kambil
-> kerambil
c.
Paragog
Tambahanipun
suwanten ingkang wonten pungkasanipun tembung.
Tuladha
: ora -> orak
ibu
-> ibuk
dudu
-> duduk
2.
Sudanipun Suwanten
Sudanipun
suwanten (abreviasi = plutan) wonten satunggaling tembung ingkang boten ngewahi
suraosipun tembung, lan saged kaperang wonten tiga, inggih menika aferesis,
sinkop, apokop.
a.
Aferesis
Inggih
menika sudanipun suwanten wonten wiwitanipun tembung.
Tuladha
: kakang -> kang
bapak
-> pak
simbah
-> mbah
b.
Sinkop
Tegesipun
sudaning suwanten wonten satengahipun tembung.
Tuladha
: dhuwit -> dhit
sethithik
-> sithik
njaluk
-> njuk
c.
Apokop
Inggih
menika sudanipun suwanten wonten pungkasaning tembung.
Tuladha
: dhimas -> dhi
kakang
-> kak
mbakyu
-> mbak
3.
Gesehipun Suwanten
Suwanten
saged geseh saha ewah jalaran pindhah panggenanipun lan ugi wonten ingkang
suwantenipun sami. Gesehipun suwanten saged kaperang dados
kalih
inggih menika :
a.
Metatesis
Tegesipun
ewahipun suwanten jalaran liru panggenaning suwanten, lan boten ngewahi
suraosipun tembung.
Tuladha
: wira-wiri -> riwa-riwi
bejad
-> jebad
sruput
-> srutup
b.
Desimilasi
Tegesipun
ewahipun suwanten jalaran wonten suwanten ingkang sami, kagantos suwanten
sanes.
Tuladha
: lara-lara -> lara lapa
rara-ireng
-> lara ireng
Postingan
0 komentar:
Posting Komentar